Leidinggeven in onzekere tijden
Alhoewel deze ontmoeting tussen Janneke Hermes (financieel directeur van Gasunie) en IKC-directeur Ciska van Aken nog voor de Russische inval in Oekraïne plaatsvond, ging het gesprek ook toen al over leidinggeven in onzekere tijden. Of het de energietransitie, de coronacrisis of politieke onzekerheden zijn: hun rol als coach achten Hermes en Van Aken juist nu van ongekend belang.
TEKST: MARIJKE NIJBOER
FOTOGRAFIE: JOKE SCHUT
Waarom doen jullie mee aan deze uitwisseling?
“We zijn allebei leidinggevende, maar wel in twee heel verschillende contexten. Ik vind het interessant om te zien hoe een ‘vakgenoot’ in zo’n andere wereld in het leven staat en welke keuzes zij maakt,” begint Ciska van Aken (58). Ze is al dertig jaar werkzaam in het onderwijs en sinds zes maanden directeur van het integraal kindcentrum (IKC) Dom Helder Camara in Groningen. Daarnaast zit ze in het bestuur van de Groninger Bodembeweging, die opkomt voor de belangen van iedereen die geraakt wordt door de gaswinning. Daarom was deze ontmoeting best even spannend. Janneke Hermes (43) werkt namelijk al twintig jaar bij Gasunie en is sinds 2,5 jaar financieel directeur.
Van Aken: “Ik woon in Loppersum, midden in het bevingsgebied. Janneke en ik hebben in het begin besproken of deze uitwisseling verstandig was en, of we ons hier allebei goed bij voelen. Gelukkig zijn we ervoor gegaan.”
Hermes: “Een collega die eerder meedeed aan het cross-mentoring programma, vond dit echt iets voor mij. Ik heb hart voor het onderwijs, mijn moeder was leerkracht en zelf zit ik sinds kort in de Raad van Toezicht van Openbaar Onderwijs Groningen. Het is daarom voor mij heel goed om wat meer te weten over hoe het bij een IKC reilt en zeilt.”
Misschien is schoolleiderschap dan wel iets voor jou?
Hermes: “Ik ben een groot fan van het onderwijs, maar vind mijn huidige baan heel fijn. Ik sluit echter absoluut niet uit dat, als ik ooit iets anders ga doen, dit in de richting van het onderwijs gaat.”
Wat speelt er op jouw IKC?
Van Aken: “Wij ontvangen dagelijks 500 kinderen en bieden naast onderwijs ook kinderopvang aan met een peuterspeelzaal, dagopvang en buitenschoolse opvang. We doen veel aan culturele en kunstzinnige vorming met theater, muziek, drama en dans. Wij zijn een oecumenisch IKC. Dat betekent dat wij aandacht besteden aan verschillende geloven en levensovertuigingen. Ook niet geloven is natuurlijk oké en onderdeel van ons programma. Ons bestuur met twaalf scholen is van oorsprong christelijk, maar momenteel bezinnen we ons op de vraag of we die ‘c’ nog zo nadrukkelijk willen voeren. Onder leiding van een theoloog houden we daarover verkennende gesprekken, waarbij alle directeuren zijn betrokken. Ik vind het verrijkend om over identiteit en spiritualiteit met elkaar in gesprek te zijn.”
“Ik haal graag mensen van buiten naar binnen. Dat is leuk om te doen en goed voor onze organisatie.”
Ciska van Aken, IKC-directeur
Wat zijn jullie raakvlakken?
Hermes: “Als je je werk al heel lang op een bepaalde manier doet en de omgeving vraagt ineens om een andere aanpak, sta je voor de uitdaging: hoe krijg je mensen mee in zo’n transitie? Wij moeten het mogelijk maken dat de gaswinning in Groningen kan worden afgebouwd. We bouwen een fabriek waarin we aan geïmporteerd gas stikstof toevoegen, zodat het geschikt wordt voor huishoudens en de industrie. De energietransitie vraagt van ons dat we niet meer alles tot twee decimalen achter de komma uitrekenen, maar op basis van meer onzekerheid besluiten nemen. Hoe zorg je ervoor dat al je collega’s dat ook kunnen?”
Van Aken: “Janneke en ik zijn ontzettend verrast dat we elkaar op dit punt herkennen. Bij ons zijn er ook veranderingen gaande. Zo is de taak van de leerkracht en pedagogisch medewerker aan het kantelen. Het gaat niet alleen meer om kennisoverdracht maar meer om een coachende rol. Dat vraagt om andere vaardigheden. Verder hebben wij nu beleid op armoede, er is een gezinsaanpak en we bieden zorg voor de jeugd. Dat is allemaal nieuw. Leerkrachten moeten daardoor nu van veel meer markten thuis zijn. Het onderwijs is vanuit de historie nogal naar binnen gericht. Ik stimuleer mijn collega’s om hun blik meer naar buiten te richten. Ik haal ook graag mensen van buiten naar binnen. Dat is leuk om te doen en goed voor onze organisatie.”
Wat vraagt zo’n transitie van jou als leidinggevende?
Van Aken: “Dat je er bent, dat je de mensen ziet en met hen in gesprek blijft, ook over lastige onderwerpen.” Hermes: “Ik heb op Montessorischolen gezeten. Daar geldt het basisprincipe: leer mij om het zelf te doen. Ik zie het als mijn taak om te zorgen dat mensen hun verantwoordelijkheid kunnen pakken.”
Van Aken: “We zijn allebei nuchter, visionair en hebben focus. Bij onze functie hoort dat we in de volle breedte kijken naar ons werk en de maatschappij. Dan kun je anticiperen op wat komt en daar een strategie op inzetten.” Hermes: “Wij vinden het allebei mooi om in een veranderende omgeving te werken en met dit soort onzekerheden om te gaan.”
Zijn er meer overeenkomsten?
Van Aken: “We zijn beiden met een maatschappelijk doel bezig.” Hermes: “Niemand staat erbij stil dat er elke ochtend warm water uit de douchekop komt, en dat de industrie goed functioneert. Daar werken onze mensen elke dag keihard voor en dat is het publieke belang dat wij dienen.”
Van Aken: “Verder vinden we allebei veiligheid heel belangrijk. Voor kinderen, voor werknemers.” Hermes: “En in ons geval voor de omgeving. Mensen moeten topprestaties leveren en veiligheid is daarbij echt een voorwaarde. Een grappig verschil is dat Ciska’s werk heel zichtbaar is, terwijl bij Gasunie geldt dat hoe minder mensen van ons merken, hoe beter wij ons werk doen. Het transport en de opslag van gas moeten zo min mogelijk storen.”
Van Aken: “Verder staan we er min of meer alleen voor in onze positie. We hebben allerlei mensen om ons heen, maar uiteindelijk draait het om ons. We hebben best een pittige job.” Hermes: “Ciska is in haar eentje eindverantwoordelijk. Ik heb wat meer steun: ik zit met drie anderen in de raad van bestuur. Wat ik lastig vind, is dat je op een gegeven moment vereenzelvigd wordt met je functie. Als jij iets zegt, wordt dat al snel voor waar aangenomen. Je moet je boodschap met enige nuance overbrengen, zodat mensen deze niet klakkeloos overnemen.” Van Aken: “Ik wil niet dat mensen kritiekloos worden. Dat past absoluut niet bij een organisatie die wil dat de verantwoordelijkheid dichtbij de mensen ligt.” Hermes: “Als je meerdere meningen meeneemt bij je besluitvorming, is je uiteindelijke besluit ook veel sterker.”
“Je moet als bedrijf nu ook de maatschappelijke waarden als vertrekpunt nemen. Niet alleen de winstmarge.”
Janneke Hermes, financieel directeur Gasunie
Wat viel je op bij de ander?
Van Aken: “Janneke werkt in een mannenwereld, ik in een vrouwenwereld. Zij in een technische setting, ik in een emotionele. In het IKC werken wij met het hoogste goed: kinderen. We staan dichtbij de gezinnen van de kinderen. Vrouwen zijn wat risicomijdender en spreken zich niet altijd duidelijk uit. De mannenwereld is wat nuchterder en directer.”
Hermes: “Ik zat al tijdens mijn studie econometrie tussen de mannen. Dat maakt me niet uit, ik voel me als een vis in het water. Ik vind dat het er niet toe moet doen of je een man of vrouw bent of wat je achtergrond is.” Van Aken: “Helemaal mee eens. Ik denk overigens dat die verschillen niet in de mensen zelf zitten, maar voortkomen uit hoe ze door de maatschappij zijn gevormd.”
Hebben jullie elkaar op nieuwe ideeën gebracht?
Hermes: “Ik vind het prachtig om te zien hoe Ciska breder kijkt dan alleen haar eigen organisatie. Om alles zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen voor de kinderen, betrekt ze de gemeente, de wijk en andere organisaties bij haar IKC. Heel mooi hoe zij een probleem breder trekt om tot oplossingen te komen. Ik denk dat het bedrijfsleven een voorbeeld kan nemen aan het onderwijs. Bedrijven keken voorheen vooral naar de winstmarge, maar dat is inmiddels niet meer van deze tijd. Je moet als bedrijf nu ook de maatschappelijke waarden als vertrekpunt nemen.”
Van Aken: “Ik hoop dat Janneke haar visionaire, nuchtere, bijna uitdagende houding behoudt tegenover wat er allemaal moet gebeuren in die kanteling. Blijf vooral zo! Deze kwaliteit kom ik zelden tegen. Verder vind ik het van veel lef getuigen hoe Gasunie inspeelt op de energietransitie. Hoe zij het oude loslaten en het nieuwe, met best wel wat bedrijfsrisico, omarmen. Janneke leidde mij rond in de nieuwe fabriek in Zuidbroek en ik heb daar met bewondering rondgekeken. Ik had vanuit mijn rol als bestuurder van de Groninger Bodembeweging al enigszins te maken met Gasunie en heb mijn beeld moeten bijstellen. Ik ben heel blij dat we deze ontmoeting toch met elkaar zijn aangegaan. De uitwisseling levert ons beiden veel op en ik vind het heel goed dat ik mijn verhaal mee terug kan nemen naar mijn medebestuursleden van de Groninger Bodembeweging.”
Dit artikel verscheen in Kader, hét vakblad voor leidinggevenden in het funderend onderwijs van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS). Jaargang 29, nummer 8, april 2022.
Lees ook het verhaal van:
- Vanita Attema (directeur Michiel de Ruyterschool) en Jan-Chris Koenders (algemeen directeur Nederland Toyota)
- Melanie Maatman (directeur-bestuurder woningcorporatie Mijande Wonen) en Wilco Nijland (directeur ARS en De Morgenster)
- Kees Rutten (directeur-bestuurder Leisurelands) en Pim Frijhoff (directeur OBS De Heerd)
- Judith Reijnen (directeur P.H. Schreuderschool) en Roel van Leeuwen (directeur HR Shared Services Center KLM)